Oosterwold is een gebied van 4300 hectare aan de oostkant van Almere. De strategie voor dit gebied is een organische ontwikkeling, met de uitnodiging aan initiatiefnemers om niet alleen hun eigen huis te bouwen, maar ook om met buren de omgeving zelf in te richten. Vooraf is alleen het hoognodige vastgesteld, met een set van spelregels die het algemeen belang garanderen en veel vrijheid biedt aan initiatiefnemers. Er is al grote diversiteit aan woningen gebouwd op ruime kavels die voor de helft bestemd zijn voor stadslandbouw. Oosterwold is een laboratorium voor biobased bouwen. Er zijn al meer dan 60 woningen van stro gerealiseerd, volgens verschillende technieken gebouwd.

Op een zonnige zaterdagmiddag in april spreek ik Anita (40 jaar) en Ivo Mollenberg (43 jaar) die hier met hun drie kinderen zijn neergestreken. In 2018 zijn ze aan de kronkelige en doodlopende Gaudilaan gestart met het realiseren van een houtskeletwoning met strobalen en leem. Het is een idyllische plek met een diversiteit aan zelfbouwwoningen en stadslandbouw die informeel landelijk overkomt. Ze hebben hun woning grotendeels zelf gebouwd. 2,5 jaar lang hebben ze 6 tot 7 dagen in de week aan hun woning gebouwd. Voor het gezin was het hele traject een groot avontuur.

Hiervoor woonden ze in Bussum in een rijtjeshuis van 69 vierkante meter. Ze wilden graag iets groter wonen – met voor alle kinderen een eigen kamer – en ze zagen een huis van hout en strobalen voor zich vanwege de kleine ecologische footprint. Voor Ivo was een extra reden om te kiezen voor houtskeletbouw omdat hout goed te bewerken is. Dat is weer ideaal om kosten te drukken.

Anita werd zich voor het eerst bewust van de mogelijkheden van biobased bouwen na het bekijken van een Engels architectuur en designprogramma. Vervolgens zijn ze hun droom gaan visualiseren. Ze deden mee met de duurzame huizenroute in Drenthe. In Meppen zagen ze voor eerst een strobalen huis in het echt. Ze spraken met eigenaren Huub Onland en Stieneke Lucassen die hun zelfvoorzienende huis zelf hebben gebouwd. Voor Anita gaf deze kennismaking de definitieve doorslag om voor stro te kiezen: ‘Het was winter toen wij in dat strobalen huis binnenkwamen. Het vuurtje stond aan en we ervoeren direct een ander soort warmte. Het was alsof het huis ons omhulde. Toen dacht ik, dit is wat wij willen. Dit klimaat. Het voelde ook heel anders dan in ons bakstenen huis in Bussum waar het tochtte en niet warm te stoken was’.

Ontwerp en bouwproces

Ze werden lid van strobouw Nederland en deden kennis op over verschillende manieren van bouwen. Ivo bezocht informatiebijeenkomsten. Een kavel kopen in Bussum om een eigen huis te bouwen bleek te duur. Dankzij een tip van vrienden zijn ze in Oosterwold gaan kijken. De opzet van deze wijk sprak ze erg aan. In 2018 kochten ze een kavel van 1200 vierkante meter, relatief goedkoop voor 40 euro per vierkante meter. Anita was bekend met woningen van stro van Michel Post van ORIO Architecten. Met hem wilden ze verder. Via een moodboard probeerde Post feeling te krijgen met zijn klanten en dat om te zetten in een ontwerp. Hij maakte een fantastisch ontwerp, maar dat bleek veel te duur. Toen is opnieuw met hem overlegd. Anita kwam al surfend op internet een tiny house in Amerika tegen, een woning van 45 vierkante meter. Iets vergelijkbaars met speelse ronde vormen wilden ze ook, maar dan groter. Ze gingen opnieuw naar Michel Post die enthousiast reageerde. Hij heeft hun wensen verder uitgewerkt tot een definitief ontwerp.

Ze zijn achteraf blij dat ze een architect in de arm hebben genomen. Door de gesprekken met Post kwamen ze erachter hoe belangrijk de geborgenheid van een woning voor hen is. Anita: ‘Dat je het gevoel hebt dat de wanden je omarmen. Dikke muren vind ik prettig’. Ze wilden aanvankelijk grote ramen in de gevel en dat hebben ze op zijn advies laten varen. De woning heeft nu 114 vierkante meter woonoppervlak. Het BVO inclusief muren is 134 vierkante meter, exclusief een groot balkon. Ze hebben vier slaapkamers die wat compacter zijn dan in reguliere nieuwbouwwoningen. De woonkamer met open keuken is weer ruim en vormt het hart van het gezinsleven. Ivo: ‘Onze muren zijn bijna 48 centimeter dik. Als je andere isolatiematerialen neemt zijn ze ongeveer 35 centimeter dik. Op de woning scheelt het een kleine 2 vierkante meter aan woonoppervlakte.

Hun budget voor het huis was net onder de 2 ton. Ze hebben daarnaast nog 48.000 euro betaald voor de aankoop van de grond en 25.000 euro voor de inrichting van de kavel, de aanleg van de helofytenfilter en nutsvoorzieningen. Door zelf mee te bouwen konden ze zo’n 40.000 euro besparen. Anita heeft fulltime meegebouwd. Om extra kosten te besparen hebben ze met een ander stel een kilometer verderop nog een huis van stro gebouwd. Ze hielpen elkaar met het houten skelet, aanleg van elektra en de isolatie van stro. De aannemer was constructief verantwoordelijk voor het huis. Het skelet is onder zijn begeleiding gebouwd. Met de aannemer hebben ze ook de betonnen fundering gelegd. Vanwege het vocht in de bodem kon dat niet biobased. ‘Als de kinderen op bed lagen zaten we hier ’s avonds nog te rekenen en opnieuw de platen neer te leggen voor de fundering’. Het zelf bouwen heeft Anita – die nu weer aan de slag is als begeleidster van kinderen met autisme – veel nieuwe vaardigheden opgeleverd. Ivo is van huis uit elektricien. Hij had hun vorige woning al verbouwd en hij draaide zijn hand hier niet meer voor om.

Belemmeringen

Niet alles liep van een leien dakje. Vooral het vergunningentraject bij de gemeente was een uitdaging. Omdat het geen traditionele bouw is, moesten ze kunnen aantonen dat de muren van stro voldoen aan de minimale isolatiewaarde. Dat nam veel tijd in beslag. In Nederland waren er nog weinig onderzoeken die dit kunnen aantonen. Ze moesten gebruik maken van Duitse studies die ze via hun architect kregen. Ook de brandwerendheid moesten ze bewijzen. Daar was de architect gelukkig al bekend mee en die had de benodigde papieren al klaarliggen. Ze vinden dan ook dat gemeenten meer kennis moeten hebben bij het verlenen van vergunningen voor biobased woningen die afwijken van de traditionele bouw.

Ook het verkrijgen van een hypotheek was lastig. Bij hun vorige huis hadden ze een hypotheek bij de ING bank. Toen ze het plan voor hun nieuwe woning van stro voorlegden aan deze bank werden ze afgewezen. Voor een strobalen huis kregen ze geen hypotheek. Zelf meebouwen was helemaal uit den boze. De RABO bank in Almere was toeschietelijker. Die was bekend met Oosterwold. Eigenlijk wilden ze een hypotheek van Triodos. Maar die berekende een hogere rente.

Ze hadden ook verwacht dat een woning van restmateriaal veel goedkoper zou zijn. Maar dat viel een beetje tegen. Omdat er minder van deze woningen zijn gebouwd, is het volgens het stel duurder. De arbeidskosten zijn hoger. Er zijn in Oosterwold huizen van strowanden die in de fabriek kant en klaar zijn gemaakt. ‘Dan zijn de arbeidskosten lager, maar de stropanelen weer duurder’. 

Stro en leem

De aannemer had het stro besteld in Zeeland. ‘We hadden in 2018 veel geluk. Het jaar dat wij bouwden was gortdroog en dat was gunstig, want daardoor kon het stro er droog in gezet worden’. Anita trommelde een groep vrijwilligers uit Oosterwold op om te helpen de strobalen in de houten staanders te plaatsen. Twee weken lang hielpen vijf tot zeven vrijwilligers mee. Met wat uitleg van de aannemer kregen ze deze arbeidsintensieve klus voor elkaar. Het plaatsen van de strobalen moest onder fysieke spanning gebeuren anders zakten de balen weer in en zou er luchtvorming ontstaan. Met een kettingzaag schoren ze de strobalen aan de zijkant glad. En dan konden ze de balen in de staanders duwen. Als sommige strobalen iets te veel geschoren waren en te los erin zaten moesten spleten weer opgevuld worden met stro. Het dak werd geïsoleerd met gehakseld stro.               

Het stro is afgewerkt met leem. Aan de voorgevel heeft de aannemer op hun verzoek rechtstreeks gestuct op stro. Ivo en Anita wilden namelijk een natuurlijke uitstraling. Er is gekozen voor kalkstuc met een beetje cement er doorheen.

Binnen hebben ze alles zelf gestuct. Het voordeel van leem (afkomstig uit Drenthe) blijkt het gelijkmatige woonklimaat. Ivo: ‘Je hebt een constantere temperatuur en luchtvochtigheid in huis. Dat merkten ze direct bij hun eerste overnachting. Tijdens de bouw heeft het gezin 17 maanden lang in een niet geïsoleerde stacaravan gewoond. Toen ze in 2019 door het vocht gezondheidsklachten kregen, hebben ze op een koude novemberavond hun matrassen gepakt en zijn ze overgegaan naar hun huis. Anita: ‘De eerste nacht slapen in het strobalen huis was heel bijzonder. Zonder kachel was het hier 17 graden. Het was echt heerlijk’. Ivo: ‘het leefklimaat is heel prettig. Je merkt dat de warmte in de muren gaat zitten die dat weer afgeven’. Ze stoken op een pelletkachel, de enige warmtebron in het huis waar ze ook (‘s winters) op koken. Als ze ‘s avonds de kachel uitzetten en het buiten rond het vriespunt is dan is het in huis ’s morgens nauwelijks afgekoeld. Volgens Anita levert de combinatie van leem en stro een gezond binnenklimaat op. Ze wijzen wel op één nadeel. In de zomer is het niet warmer dan in een gewoon huis. Maar ze hebben wel wat meer moeite om de warmte weer weg te krijgen. Ook in de zomer nemen de muren immers warmte op. ‘Als het ’s avonds buiten weer wat afkoelt naar 21 graden dan blijft het hierbinnen nog vijf of zes dagenlang 28 graden’.

Inspiratie

Dat ze de bouw hebben volgehouden heeft te maken met diverse factoren. Ze noemen de architect die hen heeft geholpen met het maken van keuzes in het traject tot en met de vergunningen. Maar het allerbelangrijkste was dat ze bleven geloven in hun droom. Die droom omvatte niet alleen een huis van biobased materialen, maar ook een tuin voor stadslandbouw. Ivo geeft aan dat het vooruitzicht om zelfvoorzienend te zijn een grote inspiratie vormde om door te zetten. ‘En het heeft gebracht dat we nu geen last hebben van de energieproblemen. We zijn gasloos en we hebben 14 zonnepanelen op ons grasdak. Die leveren meer stroom op dan we zelf gebruiken’.

Het zelf bouwen aan een strobalen huis heeft Anita en Ivo veel voldoening gegeven. Ze zijn trots op het resultaat. Het huis heeft een organische uitstraling, met vergrijsd hout in combinatie met het kalkstuc en een gras/sedumdak. Ze zijn zelf ook weer een inspiratiebron voor anderen. Anita houdt een facebookpagina ‘Ons strobalen huis’ bij, waar ze de vorderingen deelt en daarmee anderen inspireert om hun droom te verwezenlijken. Ook via hun architect komen mensen langs. ‘Er staan hier vier ontwerpen van Michel Post bij elkaar. Het zijn huizen in verschillende bouwstijlen die met verschillende bouwtechnieken gerealiseerd zijn. Nu komen mensen op bezoek hier. Zo kun je elkaar helpen’.